lunes, 28 de abril de 2008

Sin noticias de Gurb


Ista nobeleta escrita por Eduardo Mendoza, un d'os millors escritors en castellano y reconoxito por a suya obra, más que más, La verdad sobre el caso Savolta, La ciudad de los prodigios u El misterio de la cripta embrujada, se publicó en 1991. Tenió gran repercusión y buena requesta, ha bendito arredol d'un millón d'exemplars.
Ye un libro prou ironico y tien buena cosa d'umor. A istoria transcurre en Barcelona y un d'os protagonistas, un extraterrestre, mira de trobar a Gurb, un atro extraterrestre que s'ha tresbatito.
As abenturas que le pasan a o extraterrestre son bien dibertidas y entretenitas. Tamién ye un reflexo chuzón de cómo ye ista soziedá, encara que sía bista dende os güellos d'un alienichena. A la fin será como isto que sintié fa bel tiempo: la prueba más clara de que existe la vida extraterrestre es que no han contactado con nosotros.
A yo me fizo firme grazia y me cuacó prou y, por un regular, a toz os que conoxco que l'han leito les ha feito goyo.

jueves, 24 de abril de 2008

Som


Contino metendo textos en diferens parlas altoaragonesas. Güe en metemos una en benasqués, concretamén d'o lugar de Sesué, d'an que ye o suyo autor, José María Ferrer.
Por toz ye conoxito que bi ha una chicota polemica sobre a filiazión lingüistica d'o benasqués. Yo no boi a opinar cosa, nomás quiero dexar una custión -sin garra mena de más polemica ni cosa, nomás una reflexión-. Si consideramos a o benasqués como una microluenga tamién caldría considerar microluengas as parlas d'A Litera (Alins, Zanui/Sanui, Santisteve...), as d'a Ball de Lierp u l'Esera. Nomás pregunto. Astí queda ixo. O que ye claro que ye una parla bien bonica y con una fonetica preziosa.
Aprobeito pa meter un bideo de Charrandotb.com en benasqués: Les falles de Saunc.

Som

Som coma ixes biejos queixigos,
que han resistiu a turberas repetidas,
que bienen de tems tan antiguos.

Som coma ixes campos,
tan chobes cad'an,
berts y fllorius de yerbas y fllors,
d'esperansas y de frens sudadas.

Som com'aquells llauradors,
eternos ara, que ban bibir, pocs tems,
de prats berts, pllenos de fragansias,
d'ilusions de camins despedregats y pllanos.

Som coma una palabra propia que llaura,
segura y fort, un futuro insierto,
per cada costau de la montaña,
per cada cabeza bllanca u rubia.

José María Ferrer, Ta las fuens me'n boi, p.19.

domingo, 20 de abril de 2008

Reflexions d'Onset: Qué pena de país (y de mundo)!


Parix que dica que no se leyen as notizias no son de tot ziertas. Pero, sí. O lugar de A Casta, pertenexién a Luna, se bende como si estase un auto. Años d'istoria, de chen que i ha bibito, de cultura, de bida... podrán estar mercatos por cualsiquiera. Yo soi estato por Cinco Villas y ye una comarca preziosa, plena d'arte y patrimonio (y en bel lugar encara se conserbaba un buen aragonés), que se podría potenziar muito más o turismo, pero de bez dixata, despoblata, abandonata. Y o gubierno -igual me se'n da o que sía- qué fa, y o conzello, y, más que más, a soziedá...

Pienso que si a notizia estase: El Real Zaragoza vende a Diego Milito por 3 millones de pesetas, a chen reazionaría a escape. Toz os meyos de comunicazión parlarían d'o mismo, a chen en as carreras y por toz os puestos: "Isto ye una bergüeña", "Qué se piensa o Bandrés ixe que semos fatos", "Agapito dimisión"... Pero A Casta qué, ye un lugarón perdito por astí y prou. A quí le importa ixo. A dengún. A bel friki, diría belún... Si ixo no da garra boto.

Pero a yo me preocupa a chen, a soziedá, que igual le se'n da ista notizia tanto como si yo tiengo un repelón. Os tiempos d'uniformazión abanzan prou rapido y son estricallando cualsiquier cosa allena a ixe sistema.

Bella bez m'han dito qué pa que aprender una luenga-l'aragonés- que nomás charran bels milars de presonas podendo charrar una luenga -o castellano- que charran 350 millons de presonas. Alabez yo siempre respondo o mismo: "Y pa qué charrar una luenga que parlan 350 millons de presonas cuan puez parlar l'inglés con 500 millons de fabladors, y que se charra por tot arreu, u, millor encara, una atra de 1.300 fabladors como o chino". Por agora, no he obtenito respuesta a la mía afirmazión. No saben qué contestar, pero ya sé o que piensan.

Regular que si se fese bel estudio, istas serían en bel 98% as respuestas que se darían:

Y si no queda chen en os lugars, a yo rai, mientres o fútbol sía en ubierto u lo pueda beyer en o bar; y si no i hai augua y cal estricallar o Perineu, a yo rai, mientres faigan Gran Hermano en a Tv; y si una luenga romanica desaparix en 20 años, a yo rai, mientres pueda beyer a final d'Operación Triunfo; y si en o 90% d'os lugars aragoneses no i hai futuro por falta de treballo y d'actuazión gubernamental y de cosa, a yo rai, total que no zarren o McDonald's; y si ya no en queda d'onsos, ni de lupos (y en poquet tiempo, cosa, si un caso bel chabalín u bel can), a yo rai, mientres aya nieu pa poder esquiar u bel chardín pa poder chugar a golf; y si torturan a un animal en una mena d'orchía colectiba que ye un negozio mafioso, a yo rai, mientres iste 'finde' faiga sol y pueda ir-me-ne t'a placha; y si i hai ninons que mueren de fambre, a yo rai, yo sólo quiero que de berano me baiga bien o bikini ...

L'opio d'o pueblo que diría aquel.

Binclo d'a notizia: http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/noticia.asp?pkid=402900
Informazión sobre A Casta: http://www.castillodeloarre.org/zaragoza/990512-Lacasta01.htm

jueves, 17 de abril de 2008

¡A o desgraziau, fierro y clau!


Ista notizia ironica no dexa d'estar prou dramatica. Os dos unicos fabladors d'a luenga zoque, que se parla en Tabasco, en o sureste de Mexico, yeran amigos dende siempre pero agora se barallón, no fan pacha, y no se charran por una discusión.
En Mexico se parlan bellas 360 luengas indichenas, pero muitas son en periglo de desaparixer.

Os zoques son ereus d'os olmecas y se troban por tres estatos mexicanos: Chiapas, Oaxaca y Tabasco.

Bi ha una luenga que, talmén, le pasaría o mismo.

Binclos: http://www.soitu.es/soitu/2007/11/13/info/1194984766_166428.html

lunes, 14 de abril de 2008

Reflexions d'Onset: O lenguache d'os móbils


Dende fa bel tiempo s'ha cheneralizaro l'emplego d'una mena de nuebo lenguache abrebiato que se gosa fer serbir, más que más, en o móbil y en mensachería por ordinador.
Entiendo que, ye de dar, s'emplegue un lenguache curto en mensaches de móbil u ta pillar apuntes, pero cheneralizar-lo a toz os ambitos...



Muitas begatas os onsos no capimos res y cal que pensemos en o que nos han escrito y plegar enta una posible ipotesis ta dimpués trobar o significato. Ye o caso de por exemplo (por Uesca/Huesca) wsk, wska u asias por 'gracias'. Ne b'ha una ripa y tanién de l'uso de letras de tot allenas como w u k.

Pero encara i hai una atra cosa que no le fa mica goyo a Onset y ye emplegar parolas inglesas en textos en castellano como: wola people, bye, xq te lofff very max!, kiss, i lof yu u enchendros d'ixa mena. Me pienso que será por estar más 'fashion'. Antiparte os que por un regular no gosamos fer serbir ixe lenguache somos cuasi 'bichos raros'.

A Onset tot isto le fa mal a os güellos. Pero pior encara ye que a chen -beluns- ya no saben cuasi ni parlar bien ni correctamén -y encara menos expresar-sen-: fa poco me dizión si quereba minchar bacalado y no ye guaire extranio que se trafuque b y v u h.

Talmén sía una d'as grans menazas que tien o castellano y no pas as luengas minoritarias.

Por zierto, belún sabe que significa: ers 2? A yo m'ha costato.

Pd. Dende aquí a mía solidaridá a Artur Quintana y a os compañers que treballan por o catalán en o nuestro país y son querellatos.

martes, 8 de abril de 2008

Casa Mateu


Un tema que dende fa un tiempo m'interesa más y que i pienso y paro cuenta más ye o nombre d'as casas.
Ye conoxito que as casas en os lugars de l'Alto Aragón se reconoxen por un nombre. Tamién en a Catalunya rural, dellá d'istas tierras ya no lo sé (en Andorra tamién?).
Ne b'ha seguntes o treballo y l'ofizio (casa o Ferrero, Esquirador, Pelaire...), l'apellito u o nombre (Francho, Mateu, Chusé, Chorche... -yo he replegato una que ye Casa Franchote-).
Quereba agora charrar d'as casas Mateu que bi ha por tot arreu. Si belún se piensa que ye catalalismo ye entibocato de tot (cal pensar por exemplo que fideus se replega por tot o Semontano). Y mesmo en Ansó bi ha rechistro.


Lugars en os que se documenta: Abargüela, Alquezra, Ansó, Aragüés d'o Puerto, Orante, Candarenas, Aquilué, Otal, Ligüerre d'Ara, Mundot, Salas Altas, Graus, Estadilla, Perarruga, Llaguarres, Lascuarre, Chía, Erisué, Bestué.

Fuen: datos d'Alazet, nº17 (Ch. I. Nabarro), y Onset.

viernes, 4 de abril de 2008

Fotos d'o Perineu Aragonés

Meto istas imáchens que ya que las he trobatas, aprobeito y las difundimos encara más.
Son fotos d'o Perineu aragonés (encara que tamién ne b'ha d'a bersán franzesa) y d'o Parque d'Ordesa.





martes, 1 de abril de 2008

Fer


En l'aragonés d'o Semontano bienen istas expresions y chiros con fer. No fa guaire que yera a luenga de comunicazión d'a chen.
Ye una chicota (pero muito, una miqueta porque bi'n ha buena cosa más) mostreta.

Fer a charradeta, fer a mediodiada, fer a risiqueta, fer a santisma, fer cara, fer corridetas, fer coscullas, fer disprezio, fer estorbo, fer estrapaluzios, fer falta, fer fiestas, fer goyo, fer güen forau, fer luna, fer mal, fer mala olor, fer mandalejos, fer mimoria, fer momos, fer o cucut, fer o galbán, fer o paper, fer o simplón, fer San Miguel, fer un niedo garzas, fer un mandau, fer un apaño, fer-se cargo, fer-se de noches, fer-se mal, fer-se o dormisquiau, fer-se ta.

Caldría conoxer muitos aspeutos más de l'aragonés d'ixa zona y estudiar os que se conoxen. De gran interés son frases con falta de concordanzia como dos en queda.