viernes, 30 de mayo de 2008

Encara bi ha chen sin 'civilizar'

Güe s'ha sabito que han trobato en l'Amazonas, en a güega entre Perú y Brasil, una tribu, que ye aislata de tot, d'a que dica agora no sabeba ni res. Allí son cuasi amagatos por o miedo a os explotadors d'a fusta en Perú y son cuasi acotolatos. Parix estar que son cuatre pueblos, de bellas 500 presonas cadagún. Pocos en queda. Fa bel tiempo parlé con una misacha peruana que, preguntando-le, me dizió que l'Amazonas peruano ye de l'estato y no bi ha garra interés en pribatizar-lo. Me fize contento. Pero poquet dimpués os plans de pribatizar parix que ya ronda por o tozuelo de más d'un.

Bel meyo de comunicazión -más d'un- diz que biben lexos d'a 'civilización' u que son sin 'civilizar', chustamén d'ixa atra chen -tan 'civilizada'- que quieren acotolar-los y estricallar, esboldregar, espaldar, fer pitanzas tot o suyo territorio ta que asinas no i quede garra árbol, nian fauna ni chen (cuasi un disierto como o d'os Monegros).

Ye curioso que cuan les fizon as fotos a reazión d'os indichenas estase prezisamén con arcos y bien armatos. Aquí lo podez beyer.

7 comentarios:

Salvador dijo...

Al Pirineu també hi han uns quants indígenes sense civilitzar que es dediquen a esboldregar, estricallar i fer pitanzas el territori.
Saps d'algun bon diccionari aragonès? Jo he fet servir aquest http://www.iespedrocerrada.org/
personal/maziellet/diccionario.htm

Chabier Lozano dijo...

Encara no i hai garra diccionario normativo. Dialectals n'i hai mutos e no pas totz buens. Talment el millor sería el Tresoro d'a luenga aragonesa, pero ye una replega de mutos parcials e dialectals, e la lematización ye, como poco, mui personal. El més famoso, el d'Andolz, ye una mica caotico se no controlas d'el tema. En poco tiempo, espero, en saldrá un d'el chistabín que será pro completo, se no el "Vocabulario básico bilingüe" d'Antonio Martínez.
A'l menos ixa ye la mía opinión, no sé que i pensará Onset.

Onset dijo...

Salvador, por Internet no sé guaire bien o que bi ha. He bisto iste, que parix completo:
http://www.clannac.com/dizionario/sauto.php
Por os que comenta Felquera, a mía opinión ye a siguién:
O Tresoro d'a luenga aragonesa ye una mui buena ferramienta, pero no ye -estrictamén- normatibo. O que pasa que dende que se publicó s'han editato -afortunadamén- buena cosa de treballos nuebos por o que se podría enamplar muito más y beyer, encara más, a unidá d'a luenga. Encara no en tenemos uno como en catalán (o d'o IEC) u asturiano (u cualsiquer atra luenga) que sía normatibo.

O d'Andolz cal saber manullar-lo porque más bien ye un dizionario de parlas aragonesas (bi ha datos de zonas an que no se parla aragonés de Zaragoza, catalanismos, oczitanismos, mediebalismos...). Un exemplo si miras libro te sale 'llibre' cuan en aragonés tenemos libro/llibro (en ribag.). Pero con isto no quiero dezir que sía malo -pa yo ye un buen treballo de campo- sino que ye o que ye. O más indicato sería o "Vocabulario básico bilingüe", pero ye acotolato, parix que se ferá una nueba edizión, encara que tardará a publicar-se. Importans serán o dizionario d'o chistabín y o d'o belsetán. ;-)

Joan de Peiroton dijo...

A jo, m'agradaré trobà'm un metòde d'aragonés més o mens normatiu, n'i a? Entà poder utilizar la lenga.
Compréner l'aragonés escriut, n'ei pas lo problèma. Lo compreni shens nada dificultat. Mès poder escriure'c qu'ei ua auta causa, clar.

Quant aus indigenes desconeguts , aquò hè saunejar...

Chabier Lozano dijo...

Pos pobret, per el que sé yo d'el belsetán, pa días i hai..., sé que es autors tienen altras cosas (proyeutos / prochectos) en el furno e esto el arrezagan una minquirrina, que ademés el tienen en versión 1.0.
Se quiers ya les meteré prisa de la tuya parte, pero no cuento que me fayan caso, que son mui aqueferatos, e ademés el quieren fer despaciet e bien. Caldrá esperar el d'el chistabín, que per bel·la gollata que l'he feto yo a una versión viella saca mui buena farcha.
Se nos ha olvidato recomendar un que pa yo ye buenismo, el d'el benasqués de Ballarín, encara que la grafía ye mui concietera, pero en una luenga de grafías concieteras (la mía per ixemplo, pero no ye pas la unica), ixo rai, u ixo a yo, que m'intresan es datos lingüisticos, trampis.

Choben dijo...

mil sincusas por aber meso tamién a notizia, cuento que no ye bueno repetir-las. La beyé y me trucó o ficazio, pero no paré cuenta de que ya yera mesa en o tuyo blog, mil sincusas.

Onset dijo...

Joan deu Peiroton, t'aprender a luenga o que se contina emplegando ye a Gramatica de F. Nagore, que ye descriptiba y mira d'estar, en a mida d'o posible, normatiba. Bei l'aragonés como un conchunto. Pero tien bels foratos n'o sentito que alabez no se teneban os estudios que tenemos güe sobre muitas bariedaz. Sería prou interesán que se fese una nueba edizión enamplata, fería muita onra.
Por ixo, yo te recomendaría, que si tiens posibilidaz a trabiés de bibliotecas u d'atra traza que mirases, antiparte tiens conoximientos de luengas, diferens monografías sobre as parlas como por exemplo:

Aspectos morfosintácticos del belsetán, de Ch. Lozano y A. L. Saludas.
El aragonés de Panticosa, de F. Nagore.
El habla de la Baja Ribagorza Occidental, de Mª L. Arnal.
Elementos de fonética y morfosintaxis benasquesas, de J. A. Saura.
O libro d'Óscar Latas sobre o que replegó Saroïhandy fa más de 100 en l'Alto Aragón.
D'o cheso tamién bi ha una gramatica y un dizionario de J. Lera y J.J. Lagraba; de l'ansotano de P. Benítez y M. A. Barcos, d'a Bal de Bio d'A. Quintana...

Y muitos más, por exemplo os d'a colezión Ainas de Gara d'Edizions u de Puens enta ra parola d'o Consello.
Diferens treballos de F. Romanos y F. Blas (aquí en tiens uno: http://www.charrando.com/finestrasobrarbe.php).

Tamién ye prou recomendable a literatura dialectal (Ch. Coarasa, Ch. Coscujuela, V.Méndez, J. Gracia...)
Sobre l'aragonés 'oral' te recomiendo que beigas www.charrandotb.com.
Fa poco salió un metodo d'aprendizache, Pos ixo de P. Benítez. pero ye más indicato ta chen choben u estudians.
Si quiers más informazión me'n demandas.

Felquera, tiens razón o de Ballarín fa muita onra más que más por a fraseolochía que i contién, como tamién a fraseolochía d'o chistabín de F. Romanos y F. Blas u o d'o Semontano de Balbastro de Ch. de Mostolay. Por zierto, anima a os autors d'o dizionario d'o belsetán porque estoi que semos muitos os que semos en candeletas ta conoxer millor l'aragonés zentral y, prou, que o belsetán.

Choben, no pasa cosa, escribe o que te pete u te faiga goyo, faltaría más. Antiparte yo me quereba zentrar en dos cosetas d'a notizia. Ye bueno que bi aya diferens bisions. Por zierto, me cuaca prou o tuyo blog, lo goso leyer a sobén.