martes, 28 de octubre de 2008

Reflexión d'atri

Leigo en o Periódico de Aragón, de güe, dos cartas d'opinión de dos lectors que, a lo menos, fan reflexionar prou, más que más -ta yo- a primera. Son claras, elocuens y dreitas. Muitos i abremos pensato asabelo.

D'a primera nomás comentar que ye de dar que o sistema educatibo ha fracasato, pero ya fa muito tiempo y nunca s'ha quiesto apatrusquiar-lo. Cuan cambea o gubierno se fa una lei nueva d'educazión que en cuatre años se bulca. Entremistanto l'amostranza empiora por cada begata más. Y en pagas d'ixo, quí t'asegura que en que acabes a carrera tendrás treballo. ¿Cuántas carreras no tienen garra futuro u ye limitato a una salida? A yo se m'ocurren muitas. Y no ye custión de dispreziar, prou que no, a os soldadors, mecanicos, piquers... me foi contento por els pero i hai cosas que fallan.

D'a segunda carta estoi que no cal parlar-ne, no i hai cosa más a dizir.



ENSEÑANZA

¿Para qué?

***Antonio F. Escuer

***Zaragoza

Soy maestro con 33 años de docencia. Lo que les cuento es real. Ex alumno: conflictivo a tope, "objetor escolar". Abandonó su escolaridad obligatoria a mitad de la ESO. Terminó en un taller ocupacional. Hizo un curso de soldadura. Ahora cobra 2.600 euros al mes y no le falta trabajo.

Ex alumna: diplomada en Turismo; inglés y francés aprendidos estudiando y trabajando en ambos países; situación laboral, tras la Expo 2008: en paro. Ex alumna: diplomada en Químicas; licenciada en Tecnología de los Alimentos; situación laboral: en paro. Ex alumna: Licenciada en Químicas y Doctorado en Ciencias Ambientales por la Universidad de Viena; situación laboral: en paro. Ex alumna: Licenciada en Historia. Doctorado en Tokyo; situación laboral, tras la Expo: en paro. ¿Entienden ahora el título de la reflexión?

Para qué sirve la escuela, el instituto y la Universidad?... Sinceramente creo que sobra todo.

CRISIS

¿Confianza a quién?

***José Luis Catalán

***Zaragoza

Los ciudadanos de a pie vivimos tiempos perplejos ante la crisis actual, donde todo el mundo pide confianza, ¿pero a quién? ¿Al señor Botín, que cobra 10 millones de euros anuales o a cualquier presidente de caja o banco más humilde que cobra 3 millones de euros anuales como mínimo? ¿Al señor Zapatero, que dice que la crisis no la van a pagar los ciudadanos, pero luego pide tocar la caja de la Seguridad Social? ¿Al señor Rajoy, que no hay forma de que se ponga de acuerdo con el Gobierno en materia de terrorismo, pero que apoya rápidamente el retocar el pacto de Toledo y el dar dinero a los bancos y a las constructoras? ¿Al señor Solbes, que dice que esto es una desaceleración y luego se convierte en la crisis mas importante del capitalismo actual? ¿Al sistema americano, que censura que el señor Chávez nacionalice la Banca y ahora la nacionalizan ellos? ¿A los empresarios sin escrúpulos que hacen suspensión de pagos? ¿A los sindicatos, que viven aburguesados? ¿A quién damos confianza?

http://www.elperiodicodearagon.com/noticias/noticia.asp?pkid=451109

viernes, 24 de octubre de 2008

Chamineras sin fumo

Chamineras sin fumo ye o títol pero tamién podría aber estato: lugars sin chen, lugars perditos, xeras amortatas... Igual se'n da.
Cualsiquiera bale ta describir una realidá que han sofierto a saber qué lugars d'o nues
tro país.

No i hai chen que escatize o fuego ni clabe tizons en a xera ta que as flamas continen puyando y fendo-sen grans;
ni ninons que s'encorran por as carreras; ni lolos que, en as nuez d'ibierno, conten contez a os ninons en as beilatas; ni chen que replegue as almendras d'as almendreras; no se sienten parlar as biellas parolas d'o país... No i hai cosa.

Os nuestros lugars, os que encara i hai chen, tienen mal futuro. Gosa aber-ie chen prou endiata, biella, sin garra mena de desarrollo que asegure o futuro d'o lugar. No s'ha feito una politica seriosa que asegurase a la chen en os lugars. En pagas de no fer una politica seriosa, s'ha feito una politica que ha faborexito a emigrazión t'as ziudaz, nomás cal biyer a politica idraulica d'o sieglo pasato (Chanebas y Mediano os suyos maximos exponens pero no pas estión os unicos). Aquí tenez una notizia de fa bien poquet. A clau talmén estió en os primers años 50, dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, cuan se desarrolló lo capitalismo salbache franquista, que teneba unas miras prou concretas, que nafró furamén a os lugars fendo como puntos de desarrollo as ziudaz y zonas que interesaban (y prou que no totas). Alabez se podeba aber asentato una linias que esen aturato iste exodo como si de bella guerra se tratase.

A chen como una ringlera de fornigas fuyiban cara ta debán, con a mirada sin tornar enta zaga... como si no sabesen d'an se'n iban, pero sabendo que con els se'n iba un erenzio milenario d'un país que s'esbafaba -y que encara contina esbafando-se-.


Agora
, os lugars miran desesperadamén de sobrebibir, se biyen reflexatos en "macroideyas", ya sabrez a cuáls me refiero, pero que no son que "birolla ta güe y fambre ta maitín".



¡Cuánto duelo no fa biyer os lugars sin chen! Lugars que han perdito a suya chen, istoria, cultura, luenga, toponimia, arte, arquitectura... a bida. Ye un tema que a yo me fa muito duelo, fa años que emprenzipié a leyer La lluvia amarilla y me quedé de contino en a segunda pachina.

Biyer carreras amagatas por barzas, xordicas..., ilesias esmicazatas, a escuela án será?, os güertos, as dembas, as zincas malmesos... ye prou triste.

L'Alto Aragón ye o territorio con más lugars desabitatos de tot l'Estato (diz que Asturias talmén tienga más lugars sin chen). Qué dizir de Teruel! Somos en un país an que más d'a metá d'a poblazión bibe en a suya capital. Ixo ye un indicador prou aclaridor. Desmasiato aclaridor.
Bella cosa falla cuan lugars como L'Aínsa que en 1900 teneba más de 3.500 abitadors, en 1981 en teneba 1.200 raditos (ixo que agora ha recuperato chen), Agüero que en teneba 1.000 y agora no arriba a 200... os exemplos serían buen puyal en totas as comarcas. Güe, podríanos parlar que en l'Alto Aragón tendríanos, si a eboluzión s'ese mantenito, una trentena u más de localidaz de más 5.000; y en a resta d'Aragón atro tanto.

Sería prou de mui mal fer una lista de toz ixos lugars. O propio Sercué que parlemos l'atro día, cuasi tota la Bal de Bio, a Sierra de Guara que tamién parlemos fa poquet, tot o Sobrepuerto, os Semontano (agora cuasi denguna arriba a 500 abitadors -ni sisquiera a 200-, cuan en 1900 muitas teneban cuasi 1.000), Monegros... Y Zaragoza? Fueras d'a capital, cuasi totas as comarcas se troban parexitas a las d'o norte.

Talmén a unica asperanza siga ixa chen de difuera que s'establex en os lugars. Un caso ye San Pelegrín, en o Semontano de Balbas
tro, agora i bibe una muller con -me pa- con dos fillas. Ya lo deziba a tradizión: San Pelegrín, pocos y de mal abenir. Ixe lugarón ya feba muito tiempo que no i bibiba dengún pero, ye de dar, que bibir-ie ha d'estar prou complicato.



Sisquiá m'entiboque, que encara quede bella asperanza, y as chamineras continen fumiando. Ixo será buen siñal.


miércoles, 15 de octubre de 2008

Sercué


No tos pensez que que se m'eba olbidato de continar o biache por a literatura altoaragonesa, prou que no. Asinas que güe nos n'imos enta Sercué (Bal de Bio, Sobrarbe), un lugarón espoblato dende a fin d'os años 60.
Güe se conox que se ye recuperando lo lugarón, apatrusquiando-lo y restaurando-lo por belún d'os zaguers abitadors.

Desgraziadamén no i hai -ni bi abió- escritors en a parla de Sercué -ni en a de Ballibió-, por o que imos a fer ye transcribir un conchunto de frases que Jean-Joseph Saroïhandy replegó d'a boca de siñor Joaquín Garcés y d'atros. Siñor Joaquín naxió en 1846, yera de casa Marzial de Sercué, y d'el salión muitas d'as frases y parolas que Jean Joseph Saroïhandy apuntó en as suyas libretas. y que grazias a o sobrebuén treballo feito por Óscar Latas (publicato en o libro Misión lingüística en el Alto Aragón) emos puesto conoxer buena cosa más, no sólo que de Sercué sino tamién d'un zelemín de lugars y lugarons altoaragoneses.
Siñor Joaquín estió un d'os zaguers buens conoxedors d'a parla -pura- de Sercué.

Como se i biyerá o interés, más que más fonetico, ye prou gran; y tien coinzidenzias con o bearnés. Un tresoro ta filologos y amantes d'as luengas.

b'a muitos crapazals
metelote en a capeza ya no ne b'a de lupos? Aún ne b'a muitos
si l'es visto, sería puyato
a treballato muito i no l'an dato de comer
a que no sapez escribir lo que yo sos diré
as traito l'aixata?
ya me l'a parexito que yara Migalón
se a desorato, no a dormito prou i plora
me'n voi ta o cambo
miandes, embustero, miandes!
será de bian luañes
han replegato buena cosa de trunfas
mete-lo-te en gorro, en la capeza, que durará més
l'han tocato la millor suarde
como peden es buixos n'o fuego
Pilara, ciarra a puarta!
has traito l'aixata
un onso [ista ye de dar que eba de meter-la]
que m'he revendato farto de treballar
la chovenalla ya no charra
an chugato muito
se ha desorato, no ha dormito prou i plora
que plaverá luago
se ya'focata
se son espandatas con ixe rudio y se'n son itas






Cal agradexer, reconoxer y emponderar a faina feita, ya siga estudiando, parlando, rechistrando u treballando ixa parla, (estoi que no me'n olbido de dengún, en tot caso son os más importans, -en orden cronolochico-), de: don Joaquín Garcés, de Casa Marzial de Sercué; Jean-Joseph Saroïhandy; don José Ceresuela, de Casa Rei de Sercué; Rudolf Wilmes; William D. Elcock; Migalánchel Martín Pardos; Óscar Latas y Artur Quintana.



Muitas grazias a toz els, sirba como chicot omenache y a la memoria de toz os abitadors de Sercué.

jueves, 9 de octubre de 2008

Nozito

Cuánto tiempo no feba que me'n quereba ir ta Nozito, en a Sierra de Guara! Jolio, sí en feba! Pos, a la fin, podié ir-ie, enfilé o camín cara ta Nozito, a paso pando como caminamos os onsos.


Puen mediebal, que dibide en dos barrios a o lugar (San Chuan y San Pietro), chunto con o riu Guatizalema (Botizalema).
Ya San Úrbez, tiempo abe, no sabeba en qué barrio quedar-se asinas que dizió: "Donde caiga mi gayato, de allí seré enamorato".


Fuen de Jara (con o nombre como ha d'estar). A toponimia nunca no falla (Cajicar, Santolaria, Zienfuens...)


Ambista d'un d'os barrios de Nozito


Ilesia (una d'as dos que n'i hai)

Carrera estreita, con güeña de caballo, ixo, a lo menos, significa que encara i hai bida

Santuario de San Úrbez, se conox que data d'o sieglo XII y n'o XVI se fizon buena cosa de reformas, se gosa puyar-ie ta demandar a o santo que pleba. (Si querez conoxer más sobre San Úrbez punchar aquí, un articlo de Jean-Joseph Saroïhandy). Pero ixo sí, cal puyar-ie caminando, no pas en auto.



Paisache, dende cualsiquier cabo, a belleza d'a Sierra Guara ye presén


Tellatos y chamineras, siñals d'os lugars

Cuántos lugarons no n'i hai por ixa bal, ya n'i hai, ya: Belsué, Lúsera, Orlato, Bentué de Nozito, Bara, Miz, dimpués Nasarre, Otín, Usé... y ya arribamos en Rodellar. Nozito/Nocito ye o más gran de toz ixos lugarons, be de tener bels 15-20 abitadors, muitos d'els son franzeses, (talmén dimpués o más gran siga Bara, en Belsué i hai nomás que dos personas tot l'año, os demás son cuasi toz sin chen).
A qui le faiga goyo de dondiar y caminar, ixe territorio ye o millor, de bez que se i beyen unas ambistas preziosas.

Os caballos aguaitan y paran cuentan

Si belún quiere más informazión d'o lugar u d'a bal, u mesmo fotos, que en demande (en fize más de 160). Merex a pena besitar-la, ye bien bonica. No dexez de besitar-la.

sábado, 4 de octubre de 2008

Knut, l'onset polar



Talmén belún de busatros se preguntará porque tarda tanto a parlar Onset sobre Knut. Sí, ixe onset igual como yo, os dos semos mastos, encara que el ye polar y yo soi pardo. Bueno, ha arribato lo momento.

Knut naxió a fin de 2006 en o zoo de Berlín (puesto mica adecuato ta un animal grandaz d'ixas caracteristicas, que puede recorrer zientos de kilometros y que ha de bibir en un meyo prou fredo com os polos, pero agora no en charraremos).
Malas que naxió su mai lo refusó y estión os treballadors d'o zoo qui parón cuenta d'el dende alabez.

Bel día belún proponió -se conox- que sacrificasen a l'onset ta que no s'umanizase. Dende alabez a Knut l'han combertito en un producto capitalista, un maquina de fer diners que chenera millons d'euros. Por un regular más de 40.000 personas lo besitan toz os días (ya han pasato d'un millón de besitadors) y se'n han feito moñacos y un zelemín de productos más (sellos, dvd, libros, chuguetes, cantas...). Qué pasará cuan Knut pese 400 u 500 kilos? Encara les ferá goyo a ixa chen que s'aprobeita d'el?

Fa poquez días morió Thomas Dörflein (1963-2008), o cudiador de Knut, qui paraba cuenta de l'onset dende que su mai lo refusó, ye dizir, su pai. Thomas yera un amigo d'os onsos y s'eba feito tan famoso como Knut.

Dörflein s'adedicaba, si fa u no fa, tot o día a parar cuenta de Knut, mesmo dormiba a o suyo canto. Estió 150 enzarrato chunto con Knut y de nuez le emplenaba basez de let ta dar-le-ne.
Ye de dar que yera o suyo treballo pero tamién cal reconoxer a suya faina y amor a l'onset. Estió un exemplo ta toz.

Agora Knut, que be de rondar más de 100 kilos, s'ha quedato solet. O mesmo día que Thomas morió, Knut fizo duelo y no salió en tot lo día d'a suya espluca.

Ye de dar que Knut bibe grazias a Thomas Dörflein, e ixo cal reconoxer-le-ne.

Knut, como toz os onsos -mesmo yo-, ye con glarimas que le recorren os güellos.



Podez biyer una galería d'imáchens de Knut aquí.

Tos consello que beigaz o bideo, un chicot omenache a Thomas Dörflein.




Dica siempre, amigo d'os onsos


Con chen como tu encara ye posible creyer en un mundo millor