Qui diz un Coromines, tamién diz meyo Coromines u mesmo un nueno, u qui diz un Coromines tamién diz un equipo de treballo como cal. Chóbens y biellos, imbestigadors, filologos y lingüistas que recorresen tot o nuestro país (Coromines ya bi estió), d'un cabo a l'altro, as begatas que fesen falta, as decadas que fesen falta, y preguntasen a toz os compatriotas cómo denominan a os suyos campos, os suyos ortals, as fuens, as montañas, tot, tot, tot... que, a la finitiba, escribise un Onomasticon aragonés, como tamién un Diccionari etimològic de l'aragonés.
Pero una cosa emos a tener claro -y yo dende fa tiempo la tiengo- no fa onra, no sirbe pa cosa, tener diez catedraticos por 40 unibersidaz u nueu doctors en filolochía, que no saben brenca d'aragonés, de luenga aragonesa, ni d'a suya fonetica istorica, ni cosa.
Meteré tres exemplos que conoxco de bien zerqueta (dos d'ixas personas son filologas y l'altra ye doctora en filolochía). En un d'os casos, una d'ixas personas consideraba que o toponimo Lacuniacha ye, en realidá, La cuniacha (significará, pos, "la cunita" en cuenta de la "lagunilla"). En altro caso, una tesis siñalaba que San Tornil ye en beras, seguntes interpreta o suyo autor, San Tornillo, ya que por fonetica aragonesa pierde a -o d'o castellano tornillo (!). Curioso santo. En o zaguer caso o toponimo Caixicarosa, ye interpretato como 'cajita rosa'. No bi ha cosa a fer. Ya pueden tener toz os títols unibersitarios posibles, pero no aconseguiremos continar por o buen camín. Y aquí, encara que ye prou malo, he de fer un chiste: Panticosa ye panty+cosa 'res', u siga, sin pantys, no bi'n ha garra.
Ye de dar que no tenemos proyeutos d'ombres u mullers de Coromines, fueras de bel caso, pero una flor sola no fa primabera.
Altra cosa cal tener clara: s'ha arribato, si ye que s'ha arribato, prou tarde. Por cada año mueren os millors -y zaguers- buens conoxedors d'a toponimia d'os lugars. Tamién mueren os lugars. Son as zagueras personas que l'han emplegato, que han trillato en os campos, que los han nombrato... Cuántos toponimos no s'ha perdito en os 10 u 20 años zaguers! Quí conox a toponimia de Bentué, de Bestué, de Colungo, d'a Sotonera, d'Os Corrals, de Lo Grau, de Larrosa, de Nozito, d'Ansó u d'a bal d'Aísa? O nuestro Coromines aragonés abría d'aber naxito con o sieglo pasato, pero encara se podría fer -si se querese- un buen treballo.
En Aragón, qué s'ha feito... jejejeje No cal responder, encara que ye más pa plorar que no pas pa redir-se-ne. As dezenas de libros de toponimia asturiana, en Aragón se reduz a 10, 15 u 20? Quí teneba que tener feito ixe treballo: UZ y GA/DGA. Prou que si tenemos chen como Mendi, profe d'a UZ, que opina sin saber cosa, qué podemos esperar. Porque sabrá Mendi qué significa pueyo u por qué bi ha cuastas por toz os cabos, u mondarruebo, artica... sabrá Mendi qué significa mendi. ¿Sabrá res Mendi?