lunes, 29 de junio de 2009

5 opinions versus una luenga

1. Elena Chazal. Escritora en baixorribagorzano.

La ortografía en aragonés no tiene que ser tan rariza que provoque la risa.

Nos vamos acercando, progresivamente, a la ortografia que propone la Sociedad Lingüística aragonesa que es muy etimológica y razonable. Así que veréis que hay diferencias entre la novela y el libro de relatos. Ahora se acerca más al catalán, pero se lee con ligereza. Por ejemplo escribimos la “t” en “ciudat”, aunque no suene, y las “erres” en los infinitivos como “va a venir”, aunque tampoco suene. Los imperfectos terminan en “v” en lugar de en “b”.

Para la gente de Ribagorza ha sido muy buena la creación de esta sociedad porque no nos acabábamos de identificar con otras academias ya que en esta zona conservamos de forma viva el aragonés.
Fuen: rondasomontano.com


2. José Sanmartín. Escritor en benasqués.

Tengo oído que el Profesor José Antonio Saura, recientemente ha publicado una Gramática muy completa.
Es verdad, pero es demasiado técnica y no todos están/estamos de acuerdo.

Considero la lengua pirenaica [o benasqués] más viva. La hablan muchos más de los que la escriben. Con todo, no sé si pasarán de unas 500 personas, mayores en general.

Todos los contactos entre los diferentes dialectos pirenaicos serán bienvenidos. Sí, sería bueno consensuar el aragonés oficial. A mí no me convence el aragonés normalizado, al que considero una mezcla amorfa de lenguas vernáculas.

Fuen: Guayente


3. José Antonio Saura. (Profesor d'a Universidad de Zaragoza).

Tabé i hei interesos de promoción personal y editorial a isto món del neoaragonés. Pero sobre tot, lo que i ha habeu a lo llargo de istos 30 ans ye una considerable mediocridat, tanto dende una perspectiva científica coma literaria.

Les lluengues son neutres, pero a vegades se’n fa un uso instrumentalizau con tal de creixer políticament y al prèu que sigue. Tots sabem quin partido político està tradicionalment vinculau a la “fabla”.


La “fabla aragonesa” que ye una tentativa urbana de fa uns 30 ans de construir de modo totalment artificioso y, sobre tot, incoherent.
Fuen: Guayente

4. José Luis Mendívil (Profesor d'a Universidad de Zaragoza).
No sólo no me considero un experto en lingüística aragonesa, sino que ni siquiera soy un buen conocedor de la historia y cultura de Aragón, y mucho menos de la Ribagorza.

Claro que si yo mismo admito que no soy un experto en lingüística aragonesa, es lícito que se pregunten qué pinto en un coloquio sobre la problemática y futuro de las lenguas de Aragón y con qué derecho voy a hablarles sobre si es posible, y hasta necesario, un único aragonés.
En este caso no diré que un aragonés común es imposible, pero sí que es innecesario e igualmente contraproducente.



Fuen: iste ye un atro texto d'ixe que publicó fa bel tiempo. Lo podez disfrutar aquí. No tiene garra desperdizio.

5. Onset (Ursus arctos)

En a recuperazión de l'aragonés ha de dar-se un dople prozeso, que s'ha de fer de bez. La uno ye a conzienziazión d'a chen que encara lo parla y que no sabe que charra una luenga, nomás se crei que charra 'basto', 'fiero' u 'mal'. No fa guaire fue testigo en un lugarón d'o Semontano que tres u cuatre lolos se'n rediban d'un altro -más choben- porque eba dito "¿quién ha feito iche tejau?" y "ya biene ra boira preta". Si encara güe (sieglo XXI) bi ha chen que desconox de tot que parla una altra luenga y, antiparte, o que ye más grau, a conzienzia ye negativa, no i hai cosa a fer. Cosa. Sin parladors (conzienziatos) no bi ha cosa a fer. Y sin parladors no i hai luenga. Son els qui han de legar a luenga enta o futuro. A els son a qui cal combenzer de recuperar a luenga y de parlar-la. Fa poquet se daba a conoxer que nomás o 3% -d'un total de 300- d'os ninos d'un colechio de Graus parlan en aragonés y toz els mayors de 9 añez. Sin ninos no i hai luenga. Ixe ye (a fin) o futuro. Ixo, cal remerar-lo, ye an que se (ixa zona) charra más.

Por altra man, ye nezesario que s'estudie l'aragonés de toz os cabos antes no quede ni un sacre. Ixo implica replegar, como buens ereus de Saroïhandy, d'as bocas d'os biellez as parolas, as frases, a onomastica, as adibinallas, os romanzes... No i hai guaire tiempo (bels 10 u 15 años, como muito). Emos de tener bien dreitos y apatrusquiatos os alazez pa dimpués fer una casa fuerte y legar a os fillos y a os suyos fillos a luenga -pura- que se parló dica no fa guaire. Asinas se salba l'asturiano -y l'ha feito l'aranés-.


Bi ha muitas más opinions -buena cosa-... qui quiera la puede dixar aquí.

martes, 23 de junio de 2009

A pasión de Chesús en aragonés

Un cuan ye prou canso -y farto- d'o que fa, emprenzipia a fatiar y sonia que ye en bella placha d'o Brasil pero ha de tornar de nuebas enta cosas muitas más economicas que no pas ixa.
Asinas, pues, bete-me aquí que dondiando por Youtube y malas que me capuzo a nabatiar, me trobo con un movie trailer d'a pasión de Chesucristo en luenga aragonesa (cal capir que ye en estándar; encara que ye curioso que qui mete a boz -prou conoxita en iste mundet- lo faiga; tampoco no sabemos de cuán ye, bes-te-lo a mirar).




Prou que si tenemos a bersión en aragonés común cal que tiengamos a (baixo)ribagorzana.



Sigaz buens, chirmans.

Ita Dominus Pater, Dominus Filius, Dominus Spiritus Sanctus.

miércoles, 17 de junio de 2009

No deixez morir a mía boz


En zagueras s'han feito buena cosa d'omenaches (más que más en Sobrarbe) a una fegura clau en o "renaximiento" d'a luenga aragonesa, emprenzipiato fa bels 40 años. Me soi referindo, prou que sí, a Ánchel Conte, tota una instituzión d'a vida cultural de l'Alto Aragón.
No fa guaire le han conzedito a Medalla a o Merito Cultural d'o Gubierno d'Aragón por o suyo treballo por a cultura y a luenga aragonesa. Talmén serbise y fese onra ta fer bella mena de reconoximiento a la luenga aragonesa (ejem, ejem). Casualmén he trobato refitoliando una entrebista de fa poco en Aragón Radio 2 (la podez sentir aquí)

Sin garra duda, ye un d'os millors escritors en aragonés -y no pas sólo que en aragonés- de toz os tiempos y d'a suya obra, d'as más prolificas y de gran calidá literaria y lingüistica, más que más a zagueras, cal destacar os siguiens títols: No deixez morir a mía voz (1972, 1986, 2002), a zaguera edizión ye en aragonés, castellano y ruso; O tiempo y os días (1996), O rafe de l'espiello (1997), O bolito d'as sisellas (2000), E zaga o mar o desierto (2002), Aguardando lo zierzo (2002) y De ordo sacerdotalis (2004). Muitas d'ellas han tenito prou buena requesta y han estato traduzitas a altras luengas. Podríanos parlar muito más d'a suya obra pero ixo fería que iste post fuese prou largo.
Antiparte ye autor de buena cosa de poemas, relatos y contez que se troban en diferens publicazions. Dende fa bel tiempo -desgraziadamén no ha escrito guaire- y fa duelo, pero, manimenos, esperemos que torne bien luego.

Con ista enchaquia nusaltros tamién le'n femos un chicotet recuperando un poema que se publicó en No deixez morir a mía voz. Un libro que, seguntes el, ye prou inmaturo, de cuan yera choben, pero que a yo siempre m'ha feito muito goyo, un biache iniziatico enta uno mesmo: sentimiento 100%... Tremolar, No deixez morir a mía boz, Quí soi?, Entabán, Soledaz, ¿Quí ye con yo?, Ayere, güei. Feito ye que d'as dos primeras edizions no'n queda garra exemplar.
Ye de mal fer, trigar-ne un, pero m'he decantato por un que mantiene prou bien a estructura y o esprito de tot lo poemario... a la fin, por iste:


Y tot o que tos digo, amigos
d'aquí, d'astí y d'allá,
tot, lo sé de seguro,
son cosas que atros han dito,
que atros antis más
han sentiu, y que güei
sentiz con yo...

A mía boz
tremola con os aires,
brilla con o sol,
se chela con os zierzos,
s'aflama con as calors.

A mía boz ye a de tu
y a d'ixa chen
que no conoxemos
ni tu ni yo.

Ye a bida de nusatros,
d'os que mos fa mal
o corazón,
d'os que encara semos ninons
con o peso d'as añadas
y as arrugas d'o dolor...

A mía boz
-en tiengo encara de boz?-
ye de tu, amigo,
no la dixes morir en yo.

Preso d'a versión aragonés/castellano/ruso. Pucofara-Centro Norcaucasiano de Estudios Sociolingüísticos. 2002. p.62.

De bez aprobeitamos pa remerar un altro poema, Mai, musicalizato y cantato, en iste caso, por Manolo García (prou que en aragonés).



viernes, 12 de junio de 2009

Dos caras

poquet a poquet miraremos de tornar ta la Onsera...

Cara A: En istos zaguers días han amanexito tres u cuatre notizias que no puedo dixar de comentar. Prou que me soi referindo a ixe pobrichón d'ombre, orichinario de Bolivia, d'ixos conoxitos como "sin papeles" (u siga, uno que se muere de fambre), que se talló lo brazo treballando con una maquina, y o chefe lo pilló y le'n tiró t'an que le binió bien y dizió que se continase con o treballo. Estoi que ya conoxerez o que ha pasato. Agora parix que o presidén d'o gubierno español ha dezidito de regularizar-lo (si pierde os dos brazos talmén le dan casa y tot).

O caso ye que isto fa alticamar y encarrañar a la chen (ixo sí, por un u dos días, no más) y os meyos le fan caso, ban ta casa suya, nos amostran qué minchan pa que nos faiga miedo...). Pero lo brazo nunca no tornará.

Cara B: Dimpués d'informar sobre iste pobrichón: un chugador de fútbol (perdón, d'un negozio; u, millor, d'una mafia) tien como pre 94 millons d'euros (bes-te-ne a saber cuánto en ye en pezetas). Miremos d'esmachinar ixos diners en billetes de 500€ chuntez, uno dezaga d'altro, como una ringlera de fornigas... Cuántos metros u quilometros no fería! Bes-te-ne a saber cuánto no cobrará ixe chobenot por año (10 u 15 millons d'euros). Cuántas bidas no abríanos de bibir nusaltros pa cobrar nomás que una chicoteta parte d'ixos diners! Pero imos dellá de tot isto: cuántos espitals no se podrían fer con o que cobrará ixe chobenot en un año!, cuántas escuelas!, cuántas infraestructuras!, cuántos..., cuántos..., cuántos...

Conclusión: en buena ripa d'ocasions he parlato en Onsera d'a chen -con o empentón bien furo d'os meyos- que igual se le'n da tot -prou que no cheneralizo- e iste en ye un nuevo caso (entre altras cosas, cuatre millons de personas sin treballo en tot l'Estato no significa res, siempre nos queda o fútbol, u saber con quí se chita ixe que s'adedica profesionalmén a espiazar animals, eh?).
Como tamién en ye que o presidén d'una republica europea faiga buenas fiestas, siga tot un escandalo, y a l'altro'l día lo tornemos a votar y gane.


viernes, 5 de junio de 2009

Tornamos...

No tos pensez que m'han cazato (encara campo libre) u que m'han meso en bel zirco a fer candiletas, ni que he trobato garra onsa. No pas (encara). En iste zaguer mes no he tenito Internet y por ixo no he puesto actualizar mica.

Manimenos tornamos y miraré d'aconseguir o ritmo antes con antes, encara que no podrá estar bien luego. Y bien luego espero tamién meter-me bien a o día con os blogs de toz os compañers.

No tener Internet ha feito que si antes más biyeba a TV un menuto, agora la biyese 3. Qué duelo fa parar cuenta que un meyo que fería tanta onra no ye una ferramienta aculturizadera, mica recomendable y mesmo represora (se podría fer una buena reflexión). Qui se l'aya mirato un ratet tamién abrá parato cuenta que ha emprenzipiato de nuebas a campaña mediatica taurizida (qué traza más sutil de 'lavar cerebros'!), antiparte de saber toz os detalles de quí se chita con qui.. A la finitiba, mirar-se a tv española ye una tortura nomás comparable a escuitar 12 discos seguitos de pasodobles.

Iste zaguer mes nos dixó a sobrebuena notizia d'a manifestazión por as tres luengas d'Aragón (que encara que parixca que no, sí tienen nombre), yo i fue y bi estié. Fue un día prou aprobeitable, an que muita chen fizo que se sentise a suya boz. Chen como lo gran Baitico, exemplo pa toz, con qui ye un granizo plazer poder parlar un ratet en ixe beroyo aragonés belsetán. Quí lo podese clonar!

A suya repercusión mediatica -a d'a manifestazión- fue a esperable. O millor de toz -como cuasi siempre- fue, sin garra duda, l'Heraldo. Una noteta bien chicoteta enta par d'abaxo, en un rinconet, en a pachina izquierda, y enta la dreita bien preteta, una notizieta de quemisió de CHA. Cal agradexer-les-ne (y yo les ne reconoxco) que a l'altro costato no i metesen bella notizia sobre pedofilia, terrorismo internazional, trafico de chen u plans de rechizidio. Tot isto no fa que reafirmar-me en tot, parola por parola, una dezaga d'atra, o que escribié no fa guaire en un post que teneba por títol No queda que dos días. Desgraziadamén o tiempo nos da la razón.