miércoles, 22 de julio de 2009

Nos fa falta un Coromines

En drento d'a filolochía aragonesa son muitos os campos que caldría que s'esen estudiato fa buena cosa d'años -y decadas-. Nos ese feito buena onra tener entre nusaltros un Joan Coromines i Vigneaux, que abracase, estudiase y treballase muitos campos (lexicografía, dialectolochía, etimolochía, etz.). Un d'els sin garra duda ye a onomastica. Y Coromines fizo, en ixe sentito, un treballo gran, como se gosa dizir, como una demba.

Qui diz un Coromines, tamién diz meyo Coromines u mesmo un nueno, u qui diz un Coromines tamién diz un equipo de treballo como cal. Chóbens y biellos, imbestigadors, filologos y lingüistas que recorresen tot o nuestro país (Coromines ya bi estió), d'un cabo a l'altro, as begatas que fesen falta, as decadas que fesen falta, y preguntasen a toz os compatriotas cómo denominan a os suyos campos, os suyos ortals, as fuens, as montañas, tot, tot, tot... que, a la finitiba, escribise un Onomasticon aragonés, como tamién un Diccionari etimològic de l'aragonés.
Pero una cosa emos a tener claro -y yo dende fa tiempo la tiengo- no fa onra, no sirbe pa cosa, tener diez catedraticos por 40 unibersidaz u nueu doctors en filolochía, que no saben brenca d'aragonés, de luenga aragonesa, ni d'a suya fonetica istorica, ni cosa.
Meteré tres exemplos que conoxco de bien zerqueta (dos d'ixas personas son filologas y l'altra ye doctora en filolochía). En un d'os casos, una d'ixas personas consideraba que o toponimo Lacuniacha ye, en realidá, La cuniacha (significará, pos, "la cunita" en cuenta de la "lagunilla"). En altro caso, una tesis siñalaba que San Tornil ye en beras, seguntes interpreta o suyo autor, San Tornillo, ya que por fonetica aragonesa pierde a -o d'o castellano tornillo (!). Curioso santo. En o zaguer caso o toponimo Caixicarosa, ye interpretato como 'cajita rosa'. No bi ha cosa a fer. Ya pueden tener toz os títols unibersitarios posibles, pero no aconseguiremos continar por o buen camín. Y aquí, encara que ye prou malo, he de fer un chiste: Panticosa ye panty+cosa 'res', u siga, sin pantys, no bi'n ha garra.
Ye de dar que no tenemos proyeutos d'ombres u mullers de Coromines, fueras de bel caso, pero una flor sola no fa primabera.

Joan Coromines con un informán, perdito en bella espluca, fendo treballo de campo (fendo orellas, replegando toponimos d'as bocas) pa l'Onomasticon Cataloniae

Altra cosa cal tener clara: s'ha arribato, si ye que s'ha arribato, prou tarde. Por cada año mueren os millors -y zaguers- buens conoxedors d'a toponimia d'os lugars. Tamién mueren os lugars. Son as zagueras personas que l'han emplegato, que han trillato en os campos, que los han nombrato... Cuántos toponimos no s'ha perdito en os 10 u 20 años zaguers! Quí conox a toponimia de Bentué, de Bestué, de Colungo, d'a Sotonera, d'Os Corrals, de Lo Grau, de Larrosa, de Nozito, d'Ansó u d'a bal d'Aísa? O nuestro Coromines aragonés abría d'aber naxito con o sieglo pasato, pero encara se podría fer -si se querese- un buen treballo.

En Asturias no tienen garra Coromines y, con tot y con ixo, como emos siñalato en diferens ocasions, en o campo d'a toponimia son fendo un treballo emponderable y prou bueno por mirar de recuperar y prou que ofizializar toz os nombres de puesto. En ixe sentito, a Universidad de Oviedo y l'Academia de la Llingua Asturiana, en colaborazión con altras instituzions, han publicato libros, an que se replegan os nombres ofizials. Y sabez cuántos en han publicato? 10?, 20?, 30? 50? No pas son ixos... 126. Sí, siñor, ixo ye treballar por a luenga, treballar por o país, por a memoria...


En Aragón, qué s'ha feito... jejejeje No cal responder, encara que ye más pa plorar que no pas pa redir-se-ne. As dezenas de libros de toponimia asturiana, en Aragón se reduz a 10, 15 u 20? Quí teneba que tener feito ixe treballo: UZ y GA/DGA. Prou que si tenemos chen como Mendi, profe d'a UZ, que opina sin saber cosa, qué podemos esperar. Porque sabrá Mendi qué significa pueyo u por qué bi ha cuastas por toz os cabos, u mondarruebo, artica... sabrá Mendi qué significa mendi. ¿Sabrá res Mendi?


O poco que s'ha feito por "ofizializar" -en teoría- a toponimia en aragonés. Una sola flor no fa primabera.

6 comentarios:

Manuel Trujillo Berges dijo...

En estando intresato en a onomastica y a toponimia aragonesas, ista dentrada en o tuyo blog me parixe más que intresant, y que pone en claro uno d'os grans problemas de l'aragonés: a manca d'espezialistas sobre materias concretas con capazidat de fer produzión de tipo zentifico ta ser publicata. Y para cuenta que ya no digo pas que aberba d'estar publicata en aragonés, ya me cuacaría beyer articlos u libros de calidat d'istas tematicas en luenga castellana.

Pero para cuenta que si en Aragón una d'as enfluyenzias prenzipals en a toponimia (y por ixa bía, en a onomastica y en o sistema d'apellitos aragonés) plega a trabiés d'as luengas zeltas, ¿cuants son os lingüistas aragoneses conoxedores de luengas zeltas?. ¿Y d'o basco u de l'ibero?. ¿Y d'o catalán u l'oczitán, as atras luengas romanzes mugants?. Encara más, la pregunta aberba d'estar que cuantos d'ers conoxen l'aragonés... La respuesta á ista zaguera pregunta ye que se puet contar o suyo numero con os didos d'una mano, e mesmo en sobran (didos y seudo-filologos).

Chuan Chusé Bielsa Alquézar. dijo...

amitabaQué razón tiens... Nos ha mancato y nos manca un Joan Corominas. Y tantismas personas, y tantismas cosetas...

Qué pena que os espezialistas con una solida cultura lingüistica en Aragón, y más que más sobre l'aragonés y o catalán d'Aragón, sigan tan poquez. Espezialistas sin prechudizios, quiero dizir. Aragón fa pena en iste aspeuto.

En fin, caldrá que nos aconortemos conzentrando-nos en o que sí que tenemos güe en a nuestra lengua, buenos escritors por exemplo, que da gusto leyer tantos y tan buenos libros en aragonés (y tan buenos blogs tamién).

Esprisions,

Chuan Chusé Bielsa

Chabier Lozano dijo...

Pues yo me pienso que el podrinos tener en la persona de José Antonio Saura, discrepo en cualques cuestions con er, pero como filologo me pareix buenismo. No sé qué te pareixerá a tú. Salut.

Onset dijo...

Ya perdonarez que aya tardato tanto a responder, pero cuasi m'ha petato de tot l'ordinador (ya lo he apatrusquiato).
Tos agradexco a toz os comentarios.

Manuel, coinzidimos: no tenemos espezialistas en seguntes qué campos, que son cuasi toz.No toz os países tienen a suerte de tener un Coromines: bien poquez en tienen. Ixo no ye un gran problema si, como en o caso d'Asturias, se fa un gran treballo de conchunto en equipo con recursos y zientificamén. Ya ye soluzionato lo problema. En Aragón, quí ba a fer estudios onomasticos en a UZ? que conoxcan bien l'aragonés, mui poquez bi'n ha.
Conoxedors d'altras luengas, pos que yo sepa dengún -fueras d'o latín, ye de dar-. De l'ibero y d'o basco tenemos a Bienvenido Mascaray, jeje.
A istas alturas estoi que mesmo aportazions amateurs con una minima rigor zientifica son positibas y nezesarias, antes no quede cosa.

Chuan Chusé, has dato con una clau: os prechudizios de cualques filologos ultra-ispanistas y d'altros que no en son. Sí, cal aconortar-se pero de bez estar reibindicatibos y desichir o que ye normal en altros territorios porque emos d'estar consziens que l'aragonés se ye perdendo y se troba en fase terminal, pero tamién ye en fase terminal a tradizión oral, a literatura popular y a onomastica (toponimia y antroponimia) que malas que desaparexcan os zaguers buens conoxedors s'abrá perdito pa cutio. Cómo la recuperamos?

Felquera, a o mío parixer no tenemos (encara que no soi o más apropiato pa opinar-ne) garra Coromines aragonés. Sí que en ye, de buen: d'o poco salbable d'a UZ. Saura, si ese seguito lo camín de Coromines, ya abría de tener bien enfilatos o Diccionari etimològic y l'Onomasticon, jeje; amás de muitas altras cosas.
En tot caso, me foi contento que en os zaguers años Saura s'aya adedicato tamién a fer estudios no sólo que d'o benasqués tamién d'altras bariedaz. Nos fería tamién onra que Giralt -que tamién me parix sobrebuén y d'o poco tamién salbable d'a UZ- s'adedicase a estudiar l'aragonés.
Manimenos, en o campo d'a toponimia -y tamién d'a onomastica- o referén no sólo que en Aragón tamién difuera -pos asinas le'n ye reconoxito y lo he puesto beyer- ye Ch. Vázquez. Yo he puesto en bella charrada en cursos espezialistas d'el y a escape se bei cuan un domina una materia y el ha feito buenas contribuzions. A yo me parex un d'os millors conoxedors d'a fonetica istorica aragonesa: nomás cal leyer os articlos publicatos en l'AFA. Antiparte, ye referenzia bibliografica de Saura en os suyos treballos y le fa referenzias continas en os etimos.
O importán ye que s'estudie, se replegue e imbestigue, antes no nos quede ni un sacre. Y cal fer-lo antes con antes y entre muita chen. Remeremos que Coromines acabó l'Onomasticon con 87 años y dimpués de 60 años de treballo.

O tiempo y os treballos que realize cadagún -si ye que en fan- nos dirá quí ha estudiato más y millor ixe ambito. En tot caso, que'n estudien y rai qui siga.

Enta debán.

Chabier Lozano dijo...

Sí, en temas toponimicos ye clar que Vázquez ye d'es referents en Aragón. Yo me referibe a Saura pensando en tot de vez, en etimolochía e en toponimia, asinas como en el dominio de la luenga, encara que sía d'una variedat, anque extrimera.
No t'olvides que en la UZ tamién i son el mismo Vázquez e Nagore, no te vayan a carranyar per no salvar-les je je.

Onset dijo...

Felquera, tu te referibas a tot y yo nomás a una parte (a onomastica).
Ye de dar que entre o "poco salbable" d'a UZ ya contaba con els -Vázquez y Nagore-(pos ya son bien conoxitos os dos y ye de contar que son d'os poquez -cuasi podemos dezir os unicos- salbables en o treballo en pro de l'aragonés y cal emponderar-los) u entre os que no balen pa cosa bi ye, entre altros, Mendi. Ixas cosas ya las daba por sobreentenditas (por o que espero que no m'encarrañen). No me zentraba que en o campo d'a toponimia.
Por zierto, no lo comenté pero de Saura me fa goyo que faiga serbir o benasqués como parla zientifica y escriba -por cada begata más- articlos filolochicos y zientificos en benasqués, que a luenga salga d'os gües, as cletas y os cremallos. No m'esmachino a Arnal escribindo en baixorribagorzano un articlo zientifico -u o que siga-.