martes, 29 de septiembre de 2009

¿Toponimia aragonesa en Andalucía?

Ya fa tiempo que un lector andaluz d'Onsera (desconoxco si ye asiduo, puntual u casual) arribó enta casa mía (me refiero a Onsera) y escribió un mensache a o correu d'o blog (espelunga@gmail).

Allí me comentaba que, en beyer que soi buen amigo d'os onsos y 'amigo' de l'aragonés, en Jaén existe un riu denominato Onsares (feito que yo desconoxeba de tot). Tamién, por altra parte, ye un lugaret de Villarrodrigo, en a Sierra de Segura, en Jaén.

O caso ye que iste compañero nos daba más datos, a saber qué interesans: en primer puesto, siñalaba la existenzia d'onsos -antes más- en ixa zona (ye de dar que agora no'n i queda garra), antiparte, menzionaba que os aragoneses (no os d'agora, que son bien fenians; sino ixos d'os tiempos d'a denominata Reconquista, ixos sí que yeran pinganeters) estión por ixos territorios -i abió buena cosa de contacto entre aragoneses y andaluzes, más que más nabatiando (allí lo conoxen como maderada) por os rius y o comerzio d'o pin y os aragoneses se i quedaban- y mesmo, continaba o compañero, ha quedato rasgos aragoneses en a parla d'a zona.

Con toz istos datos, o compañero me preguntaba por a posible relazión d'a forma aragonesa 'onso' y o toponimo andaluz Onsares. Yo, modestamén, le siñalé o siguién: que si somos debán d'un forma en plural, como el m'indicaba y asinas lo creigo, o sufixo -ar en aragonés, como en castellano, tiene funzión locatiba; por exemplo tenemos: trunfar 'patatar', fayar/fabar, pinar, caxicar, buxicar, chuncar, alizonar... Por o que talmén onsar significase 'puesto(s) d'onsos'.
Como siempre me fundamentaba en a parla biba (se beigan os treballos de Pilar Benítez sobre l'ansotano, a gramatica de Nagore, etz.). Ya digo que ixo ye una impresión personal (talmén enzertata, talmén entibocata), pa ixo son os Coromines qui nos han de dar luz a os de demás.
Altra cosa interesán: a radiz ye l'aragonesa, ons-. Si paramos cuenta, en castellano ye oso; en catalán, ós; en oczitano, ors; en franzés, ours. Por o que garra d'ixas luengas tiene a -n-, por o que talmén no tenese orichen en ixas luengas (caldría mirar altras luengas). Ixa -n- ye un rasgo que, seguntes Coromines, ye esclusibo de l'aragonés y el la explicaba por interferenzia d'o indefinito un.

Con tot isto, yo miré dimpués -ya fa meses- informazión y me trobé que en Onsares bi ha un toponimo elocuén y claro: La Dehesa del Oso. Ye de dar que nos confirma que, en primerías, i abió onsos en a zona (y que Onsares puede estar relazionato con a presenzia d'onsos y, de bez, con La Dehesa del Oso). En segundo puesto, no i aparix a forma 'onso' u deribatos, i aparix a castellana oso.

Allí abaxo (jolio en o cobaxo d'a Peninsula) bi abió onsos (ixo ya lo sabébanos; y bi'n abió en tota Europa en tiempos no guaire anzestrals -leigamos libros d'onsos-), pero tamién chen que parló en aragonés y bi dixó rastro d'a luenga?

Tenemos fotos d'Onsares aquí, astí y dellá.

En tot caso, como en a toponimia no siempre ye o que parix que ye y que al parar cuenta, amás un no ye qui, dixamos tot en l'aire.

Pos ixo, ¿toponimia aragonesa en Andalucía?, ¿qué tos parex?


Por zierto, Knut y Gianna ya son chuntos y comparten a mesma onsera.

3 comentarios:

Chabier Lozano dijo...

Ves-te-ne a saber d'aón viene, talment en el dialecto mozarabe d'ixa zona i habés una forma similar a l'aragonesa (¿e asturiana?) antes que arribasen es castellanos. De totas formas, se no viene d'onso ye un clar eixemplo d'etimolochía popular ;-)
Salut.

O zagal de molinero dijo...

¿Sera qu'a sangre tira y por ixo soy casau con una andaluza? ;-D
Y pa acabala de rematar .... a mia primera muller eba naziu en a Sierra del Segura (a mai da mia filla gran). Y a segunda ye Malagueña. ¡¡Ye bien de seguro que os aragoneses y nabateros femos güebra!! JE JE

Onset dijo...

Felquera, como bien siñalas, bes-te-lo a saber; manimenos creyé interesán dar o dato y as diferens casualidaz que se i daban (presenzia d'onsos y d'aragoneses, o de La dehesa del oso, etz.). En asturiano, a forma ye 'osu/osa'. En tot caso, allí queda o dato (a beyer si belún lo estudia, demanda una beca, y asinas de bez se pasa uns días por allá).

Zagal, será que a sangre tira... yo, en beras, no conoxco absolutamén cosa de tota ixa zona y territorios. Tampoco no conoxeba os nabaters andaluzes. Cuántas cosas por conoxer? Ya beigo que tu tiras y te miras t'o sur ;-)