domingo, 6 de septiembre de 2009

Puzos-fuens semontaneses

Bi ha en o Semontano una ruta (Ruta de los pozos-fuentes del Somontano de Barbastro) poco conoxita y no guaire -u pior- promozionata que recorre os diferens puzos-fuens que se reparten por o Semontano de Balbastro (encara que no sé cómo lo fan pero os franzeses conoxen tot y saben qué han de besitar en toz os lugarez). Tamién ne b'ha en a Plana de Uesca (Angüés, Albero, etz). Nusaltros nomás en charraremos d'os primers, d'os que en trobamos en Ponzano, Adagüesca, A Luenga (ne b'ha dos -antes más ne b'abió a lo menos tres-, amás d'un zentro d'interpretazión), Lagunarrota, Monesma...

En una zona d'a comarca como ixa, an que no ne b'ha guaires manantials en a superfizie, se miró de que l'augua fuese aczesible -d'a traza más comoda posible- a la chen pa os diferens usos que se'n fa. Se fizon en muitos casos sobre a roca y baxando por as escaleras construitas a esprés s'arribaba a o puzo. Caleba baxar pa arribar-ie mesmo 20 metros.


Encara no se sabe guaire bien quí los construyó. Parix que data d'a epoca meyebal (entre os sieglos XIII-XVI), encara que tamién podría estar d'a epoca musulmana. Afortunadamén s'ha actuato a tiempo y se rehabilitón cuasi toz els en a zaguera decada y se troban güe en un estato prou notable.



O caso ye que han feito onra dica fa poquetas decadas -muito poquetas- y han estato fundamentals pa tener augua en toz ixos lugars. Tot o lugar iba a buscar-ne con os cantaros.



Antes más os puzos-fuens teneban buena cosa d'augua y mesmo plegaba cuasi en a superfizie y no se i podeba baxar. Interesato, pregunté: nunca s'afogau alguno aquí? A respuesta clara: no s'ha afogau ninguno. Agora ya no'n tienen tanta y han quedato como un recuerdo d'o pasato más rezién.



Ruta d'os prinzipals puzos-fuens semontaneses

Actualizo pa, en altro orden de cosas, creyer que prou que belún d'os que leigaz isto, pensarez por qué Onset fa serbir a forma 'puzo' pa o castellano pozo u o catalán pou. Será bel conzieto suyo?
Ya leyé en un treballo de Vázquez Obrador fa tiempo que en aragonés a forma orichinal ye 'puzo', pos asinas nos lo fa beyer a toponimia. Ye, por tanto, una d'ixas muitas parolas que a luenga biba ha perdito pero que, como cuasi siempre, a toponimia l'ha mantenito.
Vázquez i nombraba bel toponimo que conteneba la forma 'puzo', que no remero. Ixo rai, porque en he trobato altro y, sin ir-nos-ne d'o Semontano, concretamén en Salas Altas: Fuente Ro Puzo. Punchaz aquí. Y por qué se denomina asinas? Pos ye de dar, como siñala a propia web, porque fa referenzia a un puzo. Ai!, a toponimia... que nos aportaría si la conoxésenos tota y de toz os lugars, rai d'an que siga...

Encara nos fa falta un Coromines, que recorrese tot o nuestro país, que replegue, estudie...

4 comentarios:

Chabier Lozano dijo...

Estié troballando abe anyos rehabilitando-ne un par, de vez que esbrozanos las riberas d'el Guatizalema, entre Blecua e Angüés; una yera d'ixas que baixas escaleras enta abaixo e la verdat ye que me resultoren curiosas. Igual como es "altxups" de La Llitera, en puestos an que no i hai guaire augua cal discurrir pa trobar es recursos menisters. Salut.

Onset dijo...

Interesán. No conoxco os que bi ha en a Plana de Uesca, a beyer si bel día los besito. Leyé fa bel tiempo que bi'n eba por o campo de Daroca, o que no sé si son d'a mesma estructura u no tienen cosa a beyer, que ye o que m'entrefilo.
Cal agradexer-te que ayas treballato por o patrimonio y que, por una begata, as instituzions lo fizon a tiempo, pero fa duelo a poca promozión que se'n fa u mesmo a siñalizazión que pa qui no ye d'o país han d'imbestigar pa trobar-los.

"O zagal de Molinero l'arco" dijo...

Fiendo referenzia a parabra puzo, en Tierrantona (A Fueba) o nombre d'una casa ye "Casa Puzo".

Onset dijo...

Muitas grazias por o dato, Zagal. O que no sé, y sería interesán de saber-lo, ye si fa referenzia a o 'puzo' u a o renombre, u a qué. En tot caso, ye un dato prou interesán.